Fruitbomen leveren gedurende hun omlooptijd naast beschutting ook een verkoopbaar product: fruit. Daarnaast kan voor sommige fruitsoorten met gericht beheer ook waardevol hout worden geteeld, dat aan het eind van de omlooptijd als product verkocht kan worden. De informatie op deze pagina heeft vooral betrekking op appel- en perenbomen.
Als de bomen voornamelijk voor beschutting worden aangeplant, en fruitproductie geen doel op zich is, is er na aanplant minder onderhoud in de vorm van bijvoorbeeld snoeien nodig en is er geen vruchtdunning nodig. Dit heeft als voordeel dat de kosten laag zijn, maar het levert ook weinig inkomsten op omdat de bomen minder vruchten dragen, die bovendien van lagere kwaliteit zijn.
Door te kiezen voor een professionele fruitteelt die naast beschutting ook nog een product oplevert, kan uit de aanplant een extra inkomstenbron worden gegenereerd.
Er zijn verschillende vormen van fruitteelt; laagstam-, halfstam- en hoogstamfruitteelt. Ga voor de aanplant na welke vorm het beste bij uw uitloop past. Met laagstamfruitteelt wordt puur gericht op een optimale fruitopbrengst. Bij halfstam- en hoogstam kan naast fruit aan het eind van de omlooptijd van de bomen ook het hout als product worden geoogst.
Professionele fruitteelt vraagt nieuwe en andere expertise, die een pluimveehouder wellicht niet standaard paraat heeft. Samenwerking met een fruitteler voor onderhoud, oogst en afzet (al dan niet in de vorm van pacht) kan hierbij een uitkomst bieden.
Teeltsysteem
Groeiplaats
Op de website voor Agroforestry in Vlaanderen staan voor verschillende fruitsoorten de groeiplaatseisen op een rijtje gezet. Appel en peer geven de voorkeur aan vruchtbare, leem- tot kleiachtige zandgronden met middelmatige hoeveelheid kalk. Daarbij moet de grond goed doordringbaar zijn, met een gemiddeld hoogste grondwaterstand van 80-100 cm onder maaiveld voor appel en 60 cm onder maaiveld voor peer.
Kers is meer kieskeurig en stelt hoge eisen aan voedingsstoffen- en vochtvoorziening; optimaal is minimaal 80 cm doorwortelbare, zwak zure tot basische en vochthoudende voedselrijke bodem. Zoete kers heeft een voorkeur voor kalkrijke en leemhoudende gronden. Groeit ook goed op goed doorluchte zavel- en kleigronden, maar is gevoelig voor hoog stagnerend grondwater. De optimale pH ligt voor zoete kers tussen 4,5 en 6,5. Zoete kers is tamelijk gevoelig voor wind.
Aanplant
De aanplant van een laagstamboomgaard heeft naast beschutting ook professionele fruitoogst als doel. Bij laagstam worden plantaantallen van enkele duizenden fruitbomen per hectare aangehouden. Laagstambomen blijven relatief klein, worden maximaal 2 tot 3 meter hoog (de beschuttingsfunctie is bij laagstam daarmee minder dan bij half- en hoogstam). Het is hierbij handig om voor wat oudere en hogere bomen te kiezen, omdat de kippen anders het blad zullen opeten en de aanplant hiermee aantasten (of zelfs doen afsterven). Afhankelijk van de leeftijd van het plantgoed kan de fruitproductie al na 1-2 jaar op gang komen. Het juiste aantal bomen en plantafstand voor laagstam is afhankelijk van de groeiomstandigheden.
De aanplant van halfstam en hoogstam boomgaarden in de kippenuitloop zorgen, in vergelijking met laagstam, voor meer beschutting, landschappelijke waarde en biodiversiteitsverhoging. Fruitproductie komt op iets latere leeftijd op gang dan bij laagstam (na 5-10 jaar, afhankelijk van de leeftijd van het plantgoed). De bomen groeien uit tot grotere bomen van 7 tot 10 meter waar makkelijker onderdoor gelopen kan worden. Voor appel worden plantafstanden van 7x7m voor halfstam bomen en 10x10m tot 12x12m voor hoogstam bomen aangehouden. Voor peer ligt de plantafstand tussen de 7x7m voor halfstam en 10x10m tot 12x12m voor hoogstam. Kers wordt vaak geplant met plantafstanden van 7x7m voor halfstam en 10x10m tot 12x12m voor hoogstam.
Aanplant vindt plaats van begin november tot eind maart. Eind november is hierbij het gunstigst; de wortels kunnen zich dan zo lang mogelijk ontwikkelen voordat het groeiseizoen begint.
Beheer en onderhoud
Door het eerste groeiseizoen na aanplant regelmatig water te geven aan de beplanting, zullen de bomen beter aanslaan.
De omlooptijden van fruitbomen variëren per fruitsoort en per ras.
Afhankelijk van de doelstelling van de beplanting komt bij het onderhoud meer of minder snoei kijken. Als je voor intensieve fruitproductie wilt gaan, is laagstam een goede optie (hogere plantaantallen, snellere aanvang productie). Laagstamboomgaarden zijn daarmee ook intensiever in onderhoud dan hoogstamboomgaarden. Voor de professionele laagstam boomgaard, waar fruitoogst een belangrijk doel is, is het belangrijk om jaarlijks te snoeien om de fruitproductie op gang te houden. Voor half- en hoogstam bomen is een minder intensieve snoei voldoende.
Laagstam fruitbomen hebben een kortere omloop van ongeveer 20 jaar vanwege de zwakkere onderstam bij laagstambomen, terwijl hoogstam fruitbomen wel honderd jaar kunnen worden.
Zie voor meer informatie over snoei de informatie op de website van Agroforestry Vlaanderen.
Aan het eind van de omlooptijd van laagstam fruitbomen zal meer snoeiwerk nodig zijn en kan de grootte en kwaliteit van de appels afnemen.
In half- en hoogstambomen kan naast fruit ook worden gericht op het telen van kwaliteitshout. Door met snoeien een deel takvrije stam te creëren ontstaat een stukje hoogkwalitatief hout dat aan het eind van de omlooptijd geoogst kan worden als waardevol product voor hoogwaardige toepassingen (bijv. meubels). Richten op kwaliteitshout zal voor een deel ten koste gaan van het volume fruitproductie, maar levert wel een extra oogstbaar product op uit de aanplant.
Oogst
Al binnen 1 jaar na aanplant kunnen laagstam appel- en perenbomen de eerste vruchten produceren. De eerste jaren zijn groei en ontwikkeling van de bomen (zowel laagstam als half- en hoogstam) echter belangrijker dan de oogst. Het is daarom van belang om in de eerste jaren voornamelijk tijd aan de verzorging van de boompjes te besteden en nog niet op de productie van fruit te richten.
Voor hoogstam fruitbomen ligt, wat betreft het hout, de maximale volumeproductie tussen de 30 en 45 jaar. Op optimale groeiplaatsen is na 60 jaar de gemiddelde volumeaanwas over het hoogtepunt heen. Kers wordt door kernrot meestal niet ouder dan 100 jaar. Om hier een waardevol houtproduct te kunnen oogsten is het dus van belang te oogsten voor de kernrot optreedt.
Producten
Een professionele laagstam boomgaard levert een hoge opbrengst aan fruit op die direct verkocht kan worden of waar bijvoorbeeld sap van gemaakt kan worden. De half- en hoogstam fruitbomen leveren beschutting voor de kippen in de uitloop. Daarnaast heeft dit type aanplant een hoge landschappelijke waarde die ook de biodiversiteit verhoogd. Bomen geven vanaf een leeftijd van 5 tot 10 jaar fruit. Afhankelijk van de hoeveelheid verzorging die de half- en hoogstambomen krijgen kan het fruit verkocht worden of bij lagere kwaliteit fruit kan het gebruikt worden voor de productie van andere producten zoals sap. Op de lange termijn kan er van hoogstam fruitbomen kwaliteitshout geoogst worden, er zijn hier op dit moment nog geen ervaringen mee.
Kosten en baten
Om een beeld te geven van de mogelijke kosten en baten van een fruitteeltsysteem hebben we een doorrekening gemaakt van een voorbeeldscenario met de volgende uitgangspunten:
- Laagstam-appelboomgaard van 1 hectare
- 3000 bomen per hectare
- De omlooptijd van de bomen wordt geschat op 20 jaar. Na 20 jaar worden de bomen gerooid en wordt er (elders in de uitloop) herplant.
- De boomgaard wordt geïrrigeerd
- Er worden geen kosten voor certificering of eventuele keurmerken meegerekend
- Er worden geen pacht- of grondprijzen meegerekend
- Uitgegaan wordt van een rente van 5%
- Gebruikte afzetprijs is €0.49 per kilo appel
Voor deze kosten-baten analyse gaan we uit van een laagstam-appelboomgaard. De aannames die we doen zijn gebaseerd op het rapport ‘Kwantitatieve Informatie Fruitteelt 2009/2010’. Kosten en baten voor andere fruitsoorten en/of hoogstam teeltsystemen zullen hiervan afwijken.
Kosten
| Post | Kosten/ha | |
| Investeringskosten | ||
| Aanlegkosten. incl. plantmateriaal, arbeid en materiaalkosten (eenmalig elke 20 jaar) | € 20.253 | |
| Onderhoudskosten | ||
| Arbeid (jaarlijkse kosten) | jaar 0 t/m 3 | € 2.679 |
| jaar 4 t/m jaar 20 | € 3.494 | |
| Materiaalkosten (jaarlijkse kosten) | jaar 1 | € 1.335 |
| jaar 2 | € 1.585 | |
| jaar 3 t/m 20 | € 2.200 | |
| Oogstkosten | ||
| Rooikosten (eenmalig elke 20 jaar; €1 per boom) | € 3.000 | |
| Voorbereiding oogst (jaarlijkse kosten) | € 443 | |
| Arbeid oogst (jaarlijkse kosten) | jaar 2 | € 1.960 |
| jaar 3 | € 2.170 | |
| jaar 4 | € 2.310 | |
| jaar 5 t/m 20 | € 2.310 | |
| Arbeid verwerken (jaarlijkse kosten) | jaar 2 | € 4.119 |
| jaar 3 | € 6.686 | |
| jaar 4 | € 8.505 | |
| jaar 5 t/m 20 | € 9.827 | |
| Brandstof (jaarlijkse kosten) | jaar 2 t/m 5 | € 45 |
| jaar 5 t/m 20 | € 84 | |
Bron: Kwantitatieve Informatie Fruitteelt 2009/2010.
Opbrengsten
Bij een teelt van 3000 bomen per hectare is voor appels een jaaromzet van 20.000 per ha haalbaar. De opbrengst per jaar kan echter zeer sterk variëren.
| Post | Opbrengsten/ha | |
| Opbrengst per ha per jaar (uitgaande van €0.49 per kg appels en 15% nachtvorst-, oogst-, sorteer- en bewaarverlies) |
jaar 2 | € 8.955 |
| jaar 3 | € 14.536 | |
| jaar 4 | € 18.493 | |
| jaar 5 t/m 20 | € 21.366 | |
Het is van belang goede afzetmogelijkheden te hebben. Er is veel aanbod van fruit, waardoor afnemers kunnen kiezen en eisen kunnen stellen aan het fruit dat zij af willen nemen. Groothandels en tussenhandelaren vragen vaak naar grotere volumes en fruit met GlobalGap-certificering en een Demeter-keurmerk voor biologisch fruit. Het is belangrijk hier rekening mee te houden en na te gaan welke afzetmarkt je met het fruit wilt/kunt bedienen voordat je begint met de teelt.
Onderstaand figuur geeft een overzicht van de kosten (lichtgroen) en baten (groen) van 1 hectare laagstam-appelboomgaard. Het berekende resultaat van dit scenario, na 20 jaar, is €8.503,- Hierbij moet opgemerkt worden dat met name de prijs per kilo appels van zeer grote invloed is op het resultaat. Wanneer gerekend wordt met een prijs van €0.47/kg is het netto resultaat al negatief (-€738,-).
Bescherming bomen tegen kippen/vraat
Wat oudere/grotere aanplant zal minder gevoelig zijn voor vraat door de kippen. Jongere aanplant kan door de kippen beschadigd worden, wat ten koste kan gaan van de productiefunctie van de bomen. Waar blijkt dat de kippen interesse hebben in de bomen en in staat zijn om deze aan te tasten dienen de boompjes beschermd te worden tegen vraat van de kippen.
Andersom is het bij fruitteelt ook van belang na te gaan in hoeverre gewasbescherming samengaat met het welzijn van de kippen. Skal en KAT staan beiden geen chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen bij boomgaarden in kippenuitlopen toe.
Middelen die in de biologische teelt toegestaan zijn, waarmee de bomen ’s avonds worden bespoten als de kippen binnen zijn, worden door Skal wel toegestaan, mits de kippen de volgende ochtend meteen weer de boomgaard in kunnen zonder dat dit problemen oplevert. KAT heeft hierover vooralsnog geen standpunt.
CO2-vastlegging
De potentiele CO2-vastlegging van een hectare fruitbomen hangt met name af van het teeltsysteem, boomsoort en bodemtype. Een standaard laagstam-appelboomgaard bestaat uit gemiddeld 3.000 bomen per hectare en een hoogstamboomgaard heeft slechts zo’n 125 bomen per hectare. Maar, de hoogstambomen worden groter en blijven langer staan (50+ jaar) dan de laagstambomen (10-15 jaar).
Door de hoge dichtheid legt een laagstamboomgaard in de eerste rotatie van 10-15 jaar wellicht meer CO2 vast dan de hoogstamboomgaard in diezelfde periode, maar op langere termijn zal de hoogstamboomgaard meer CO2 vastleggen.
Voor een inschatting van de CO2-vastlegging per hectare rekenen we met een periode van 50 jaar. Op basis van de huidige bestaande literatuur hebben we een inschatting gemaakt van de potentiële CO2-vastlegging per hectare van een laagstam- en hoogstam-appelboomgaard:
| Type | Aantal bomen per hectare | Inschatting gemiddelde vastlegging over 50 jaar (tCO2 /ha) | Range in literatuur (tCO2 /ha) over 50 jaar |
| Hoogstam appel | 125 | 156 | 119 – 192 [1] |
| Laagstam appel | 2200 | 84 [2] | 84 [3] |
Om een globale inschatting te maken van de potentiële vastlegging van CO2 van deze en andere teelsystemen in een kippenuitloop kunt u ook gebruik maken van deze calculator
Meer weten?
De brochure van het project Bomen voor Buitenkippen beschrijft verschillende voorbeelden van fruitteelt in kippenuitlopen.
Agroforestry in Vlaanderen geeft op haar website een overzicht van richtlijnen rond aanplant en beheer, soorten- en rassenkeuze, en risico’s op ziekten en plagen bij hoogstamfruitbomen.
Voetnoten
[1] Referenties hoogstamboomgaard:
- Anthony, R. 2013. Carbon Storage in Orchards. Thesis report. Bangor University
- Peβler, C. 2012. Carbon Storage in Orchards. Master thesis report. Univeristy Hohenheim, Institute of Forest Ecology, Department of Forest and Soil Sciences
[2] Bij laagstam appelbomen wordt er vanuit gegaan dat na 15 jaar de bomen gerooid worden en herplant worden. Hierdoor is de gemiddelde vastlegging over 50 jaar aanzienlijk lager.
[3] Referentie laagstamboomgaard:
- Anthony, R. 2013. Carbon Storage in Orchards. Thesis report. Bangor University