Wilgenteelt is een vorm van korte-omloop-hakhout waarbij de beplanting in korte rotaties (ongeveer 3 jaar) periodiek wordt afgezet en vervolgens weer uitloopt. Het hout kan voor verschillende doeleinden gebruikt worden; gechipt als biomassa voor energie- of warmteopwekking of als stalstrooisel, de scheuten voor de griendhouthandel of voor het vlechten van hekwerken. Op deze pagina wordt het teeltsysteem van wilgen voor biomassaproductie nader uitgewerkt.
Voor deze teeltvorm kunnen ook andere soorten worden gebruikt, bijvoorbeeld els of populier. Meer informatie over de teelt van deze soorten is te vinden in de praktijkgids ‘Biomassateelt als ontwerpopgave’ van Probos.
Teeltsysteem
Groeiplaats
Wilg geeft de voorkeur aan voedselrijke grond met goede vochtvoorziening en is goed bestand tegen wind.
Aanplant
De wilgenstekken worden naar Zweeds plantverband in dubbelrijen met ongeveer 15.000 stekken per hectare aangeplant (zie afbeelding). Binnen de rijen worden de stekken geplant op een afstand van 0.59 meter, tussen de rijen op 0.75 meter. Tussen de dubbele rijen wordt 1.5 meter aangehouden. Met deze plantafstanden kan oogst met een aangepaste maishakselaar eenvoudig plaatsvinden.
Zweeds plantverband. Plantafstanden voor wilgenteelt in dubbelrij-plantverband met 1 tot 4-jarige oogstcyclus (15.000 stekken per hectare).
Bron: Probos, Praktijkgids biomassateelt als ontwerpopgave (2016).
Beheer en onderhoud
Onkruidbestrijding met rijenfrees, 1 maand na aanplant. Foto Martijn Boosten
In de eerste maanden na aanplant is onkruidbestrijding nodig, tot de scheuten 1 – 1,5 m hoog zijn. Net aangeplante stekken zijn vrij gevoelig voor onkruidconcurrentie (onkruid onttrekt vocht aan de wortels die zich aan de wilgenstek vormen en overgroeit de stekken). Het is belangrijk tijdig met onkruidbestrijding te beginnen, omdat anders de stekken tussen het onkruid vanaf de trekker niet meer te zien zijn en beschadigd kunnen raken tijdens de onkruidbestrijding.
Begin indien nodig vanaf een maand na aanplant, als de eerste scheuten op de wilgenstekken te zien zijn en het onkruid als kiemplantjes tussen de rijen zichtbaar wordt. Twee tot drie maal onkruidbestrijding is doorgaans genoeg om de aanplant zich goed te laten ontwikkelen.
Een half jaar na aanplant zijn de wilgen 1.5-2 meter hoog en hebben ze geen last meer van onkruid.
Na het eerste groeiseizoen zal een deel van de aanplant het door vraat, onkruid of andere redenen niet gehaald hebben. Hier moeten nieuwe stekken worden bijgepoot (ingeboet). Inboet kan worden gedaan met stekken van de wel uitgelopen wilgen. Door hier scheuten van 1,5 meter voor te gebruiken en deze 20-30 cm de grond in te steken heeft de inboet geen last van vraat door kippen en kunnen ze goed meekomen met de wel aangeslagen beplanting.
Oogst
Een korte oogstcyclus beslaat 1-4 jaar, waarna de uitgegroeide wilgen worden afgezet met een aangepaste maishakselaar of een andere gespecialiseerde oogstmachine en weer uit zullen lopen voor de volgende oogst na 1-4 jaar. Gemiddeld hebben wilgenplantages een biomassaopbrengst van 20 ton verse houtchips per hectare per jaar. Bij een vierjarig oogstcyclus wordt er per hectare dus circa 80 ton verse biomassa (houtchips) geoogst.
De oogst vindt plaats buiten het groeiseizoen in de periode november tot en met maart.
Oogst van biomassawilgen met een oogstmachine. Foto Jasprina Kremers
Producten
Van een wilgenplantage kunnen verschillende typen producten worden geoogst. De geoogste scheuten kunnen worden verwerkt tot kraag- en zinkstukken voor de weg- en waterbouw, of worden gevlochten tot hekwerk voor schuttingen.
Als houtchips kunnen de wilgen worden gebruikt als energiebron in elektriciteitscentrales of houtgestookte verwarmingsinstallaties (bijvoorbeeld bij agrariërs of in kassen). De houtsnippers kunnen ook worden gebruikt als strooisel in stallen, als alternatief voor stro.
Daarnaast worden de scheuten gebruikt als voederbron door veehouders en dierentuinen. Het blad en de bast van de scheuten zijn heel voedzaam.
Met een langere oogstcyclus kan dikker stamhout worden geproduceerd dat weer voor andere toepassingen gebruikt kan worden.
Kosten en baten
Hieronder wordt een kosten en baten inschatting gemaakt van kort-omloop-biomassateelt met wilgen.
Om een beeld te geven van de mogelijke kosten-baten van biomassateelt hebben we een doorrekening gemaakt van een voorbeeldscenario met de volgende uitgangspunten:
- 1 hectare korte-omloop-wilgen
- 15.000 stekken per hectare
- De oogstcyclus is 4 jaar
- De omlooptijd van de wilgenplantage is 20 jaar
- Er worden geen pacht- of grondprijzen meegerekend
- Uitgegaan wordt van een rente van 5%
- Houtchips worden vers verkocht
De aannames die we doen voor kosten en baten zijn met name gebaseerd op praktijkervaringen, opgetekend in het rapport ‘Kiplekker onder de wilgen’, aangevuld met informatie uit het rapport ‘Optimalisering kosten en opbrengsten van wilgenplantages: een verkenning’.
Kosten
| Post | Kosten/ha |
| Investeringskosten (eenmalige kosten elke 20 jaar)[1] | |
| Plantmateriaal (à €0.09 / stek) | € 1.350 |
| Transportkosten | € 200 |
| Plantmachine huur | € 100 |
| Arbeid | € 700 |
| Grondbewerking | € 400 |
| Inboet | € 500 |
| Onderhoudskosten [2] | |
| Mechanische onkruidbestrijding (jaarlijkse kosten in jaar 1, 2 en 3) | € 300 |
| Oogstkosten | |
| Oogst wilgen (eenmalige kosten elke 4 jaar ) | € 1.000 |
| Rooien wortels (eenmalige kosten elke 20 jaar)[3] | € 500 |
Opbrengsten
| Post | Opbrengsten/ha | |
| Opbrengst per ha per 4 jarige cyclus
(o.b.v. verwachte oogst van 80 ton verse biomassa per ha; uitgaande van €20 per ton verse chips[4]) |
€ 1.600 | |
Onderstaand figuur geeft een overzicht van de kosten (lichtgroen) en baten (groen) van 1 hectare kort-omloop wilgen met een oogstrotatie van 4 jaar en omloop van 20 jaar. Het berekende resultaat van Dit scenario over een looptijd van 20 jaar (5 rotaties) is negatief, nl. €-2.770,-. Dit heeft met name te maken met de relatief hoge kosten voor de aanleg van de wilgenplantage.
Figuur 1. Geschatte kosten-baten van 1 ha korte-omloop-wilgen met een oogstrotatie van 3 jaar en omlooptijd van 20 jaar, over 50 jaar.
Bescherming bomen tegen kippen/vraat
Na de aanplant moet de wilgenaanplant enige tijd tegen de kippen worden beschermd. Als ze de kans krijgen, graven de kippen de wilgenstekken uit en vreten ze de jonge wilgenscheuten kaal. De wilgen moeten minimaal een halve meter hoog zijn voor de kippen veilig tot de aanplant kunnen worden toegelaten. Dit duurt 2,5 tot 3 maanden.
De hoeveelheid schade hangt samen met het aandeel van de uitloop dat beplant is. In het project ‘Kiplekker onder de wilgen’ bleek dat bij de aanplant in twee grotere blokken van elk 0.5 ha, de kippen minder schade veroorzaken dan bij wilgen die in stroken zijn aangeplant. Daarnaast is ook verder van de stal de schade lager. Op meer dan 100 meter van de stal kan de bescherming waarschijnlijk eerder worden verwijderd.
Let bij het afschermen van de aanplant wel op de eisen die certificeerders Skal en KAT stellen aan de uitloop. Meer informatie hierover kunt u hier vinden.
Na de oogst lopen de wilgen opnieuw uit. Bij elke oogst vormen zich meer scheuten op de wilgenstoven. Een paar maanden na de oogst zijn de wilgen weer twee meter hoog. De wilgenstoven kennen zo een sterke groeikracht dat de kippen na de oogst nauwelijks schade toebrengen aan de uitlopende wilgenscheuten.
CO2-vastlegging
De potentiele CO2-vastlegging van korte-omloop-wilgen wordt met name in de wortels en stobben gerealiseerd. Het overgrote deel van de bovengrondse biomassa wordt immers hoogfrequent geoogst. Wilgen leggen in 1 rotatie relatief snel veel CO2 vast, maar doordat er regelmatig geoogst wordt is de gemiddelde vastlegging op langere termijn vergeleken met de andere teeltsystemen uit dit project laag.
Voor een inschatting van de CO2-vastlegging per hectare rekenen we met een periode van 50 jaar. Op basis van beschikbare literatuur hebben we een inschatting gemaakt van de potentiele CO2-vastlegging per hectare van 1 hectare korte-omloop wilgenteelt:
| Type | Aantal bomen per hectare | Inschatting gemiddelde vastlegging over 50 jaar (tCO2 /ha) | Range in literatuur (tCO2/ha) over 50 jaar |
| Wilg | 15.000 | 93 | 49 – 120[5] |
Om een globale inschatting te maken van de potentiele vastlegging van CO2 van deze en andere teelsystemen in een kippenuitloop kunt u ook gebruik maken van deze calculator
Voetnoten
[1] Bij oppervlakten van 20 ha of meer kan schaalvoordeel optreden met betrekking tot inzet van machines, mankracht en de aankoop van plantmateriaal, waarmee de kosten per hectare lager zijn.
[2] Normaliter moet op termijn bij deze oogstcyclus aan bemesting worden gedaan. Kosten hiervoor bedragen 100 euro per ha per jaar. Echter, in de uitloop nemen de kippen in ieder geval een deel van deze bemesting voor hun rekening waardoor deze kosten uitgespaard kunnen worden. Verder weg van de stal zou een eventueel nutriëntentekort in de uitloop met mest uit eigen stal kunnen worden aangevuld.
[3] Gemiddeld na 20 jaar wordt een korte-omloop-wilgenplantage gerooid, wanneer opnieuw aangeplant dient te worden.
[4] De prijzen voor biomassa kunnen sterk fluctueren. Chips met vochtgehalte van 45-55% die bij het bedrijf worden afgehaald leveren tussen de €10-20 per ton. De prijs aan de poort bij de centrale is tussen de €25-35 euro per ton voor chips met 45-55% vochtgehalte. Luchtdroge chips leveren tussen de €30-60 euro per ton voor luchtdroge chips (35% vochtgehalte).
[5] Referenties:
- Witvliet, M., Kuiper, L., 2000. CO2-vastlegging in energieplantages. Stichting Bos en Hout, Wageningen
- Matthews RW (2001) Modelling of energy and carbon budgets of wood fuel coppice systems. Biomass & Bioenergy, 21, 1–19.
- Don, A. , Osborne, B. , Hastings, A. , Skiba, U. , Carter, M. S., Drewer, J. , Flessa, H. , Freibauer, A. , Hyvönen, N. , Jones, M. B., Lanigan, G. J., Mander, Ü. , Monti, A. , Djomo, S. N., Valentine, J. , Walter, K. , Zegada‐Lizarazu, W. and Zenone, T. (2012), Land‐use change to bioenergy production in Europe: implications for the greenhouse gas balance and soil carbon. Glob. Change Biol. Bioenergy, 4: 372-391. doi:10.1111/j.1757-1707.2011.01116.x
- van Bussel, 2006. The potential contribution of a short- rotation willow plantation to mitigate climate change, Wageningen University Technical Report
- https://www.probos.nl/images/pdf/evenementen/E20170306_Martijn_Boosten_Biomassateelt_in_Nederland.pdf